متن درس «خدمات متقابل اسلام و ایران» و آرایه های ادبی آن:

بیت اول فصل

• شاعر: عطار نیشابوری

آفرین، جان آفرین پاک را                     آن که جان بخشید و ایمان، خاک را

احسنت بر آن خدای پاکی که به انسان روح و روان و ایمان عطا کرد.

نکات دستوری و آرایه های ادبی:

آفرین و آفرین  ß  جناس تام

تلمیح  ß  آیه شریفۀ «فَتَبارَکَ الله اَحسَنُ الخالِقینَ» (آیه 14 سوره مبارکه مؤمنون)

«را» در «خاک را» در مصراع دوم  ß  حرف اضافه به معنای «به»

درس دوازدهم

خدمات متقابل اسلام و ایران

• نویسنده: شهید آیت الله مرتضی مطهری

شاید اوّلین فرد مسلمان ایرانی، سلمان فارسی است که پیامبر بزرگوار اسلام (ص) دربارهٔ او فرمودند: «سلمانُ مِنّا اهلَ البیت».

اسلام، آیین و قانونی است که متعلّق به همهٔ افراد بشر است و بر زبان خاصّی تکیه نمی‌کند؛ بلکه هر ملّتی با خط و زبان خود می‌تواند بدون هیچ مانع از آن پیروی کند. بنابراین، اگر می‌بینید ایرانیان پس از قبول اسلام باز به زبان فارسی تکلّم کردند، هیچ جای تعجّب و شگفتی نیست.

یکی از موفقیّت‌های اسلام این است که ملل مختلف با زبان‌ها و فرهنگ‌های گوناگون، آن را پذیرفته‌اند و هر یک به سهم خود، خدماتی کرده‌اند.

اگر زبان فارسی از میان رفته بود، ما امروز آثار گران‌ بها و شاهکارهای اسلامی ارزنده‌ای همچون مثنوی، گلستان، دیوان حافظ، آثار نظامی و صدها اثر زیبای دیگر نداشتیم. در سراسر این آثار، مفاهیم اسلامی و قرآنی موج می‌زند و پیوند اسلام را با زبان فارسی، جاودان می‌سازد.

نکات دستوری و آرایه های ادبی:

موج می زند  ß  کنایه از سرشار بودن، معلوم بودن؛ بسیار زیاد دیده می شود

پس از ظهور اسلام و تشکیل حکومت اسلامی و گردآمدن ملل گوناگون در زیر پرچم اسلام، تمدّنی عظیم و بسیار کم نظیر به وجود آمد که تاریخ، آن را به نام «تمدّن اسلامی» می‌شناسد. در این تمدّن، ملّت‌های گوناگون از آسیا و آفریقا و حتّی اروپا شرکت داشتند امّا سهم عمده از آن ایرانیان است.

نکات دستوری و آرایه های ادبی:

در زیر پرچم اسلام  ß  کنایه از تحت حمایت دین اسلام

ایران در پرتو گرایش به اسلام، همدوش با سایر ملل اسلامی و پیشاپیش همهٔ آنها مشعل‌دار یک تمدّن شکوهمند به نام تمدّن اسلامی شد.

اسلام، دروازهٔ سرزمین‌های دیگر را به روی ایرانی و دروازهٔ ایران را به روی فرهنگ‌ها و تمدّن‌های دیگر باز کرد که دو نتیجه برای ایرانیان حاصل شد: یکی اینکه توانستند هوش و لیاقت و استعداد خویش را به دیگران عملاً ثابت کنند؛ به طوری که دیگران آنها را به پیشوایی و مقتدایی بپذیرند؛ دیگر اینکه توانستند سهم عظیمی در تکمیل و توسعهٔ یک تمدّن عظیم جهانی به خود اختصاص دهند.

نکات دستوری و آرایه های ادبی:

مشعل دار شدن  ß  کنایه از جلوتر از بقیه بودن

دروازۀ سرزمین را باز کردن  ß  کنایه از آشنا شدن با فرهنگ

مفهوم « اسلام، دروازهٔ سرزمین‌های دیگر را به روی ایرانی و دروازهٔ ایران را به روی فرهنگ‌ها و تمدّن‌های دیگر باز کرد»:

دین اسلام ایرانیان را با فرهنگ و زندگی مردمان دیگرآشنا کرد و همین طور مردم جهان هم با فرهنگ و تمدن ایران آشنا شوند.

استعدادهایی نظیر بوعلی، فارابی، ابوریحان، خیّام، خواجه نصیرالدّین توسی، ملّاصدرا و صدها عالِم طبیعی و ریاضی و مورّخ و جغرافی‌دان و پزشک و ادیب و فیلسوف و عارف در این بنای عظیم فرهنگ اسلامی، پرورش یافتند.

ایرانیان خدمات بسیار شایانی به اسلام کرده‌اند و آن خدمات از روی صمیمیت و اخلاص و ایمان بوده است.

این خدمات، نشان دهندهٔ احساسات پاک و خالصانهٔ ایرانیان است؛ زیرا سر و کارش با عشق و ایمان است. شاهکارهای بشری، تنها و تنها با عشق و ایمان، پدید می‌آیند.

شاهکارهای هنری ایران در دورهٔ اسلامی، اعم از معماری، نقّاشی، خوش‌نویسی و... بیشتر در زمینه‌های دینی - اسلامی بوده است. گنجینه‌های قرآن که در موزه‌های مختلف کشورهای اسلامی و غیراسلامی هست، اوج هنر ایرانی را در زمینه‌های اسلامی و در حقیقت، جوشش روح اسلامی را در ذوق ایرانی، نشان می‌دهد.

یکی از مظاهر خدمات فرهنگی ایرانیان به اسلام، خدماتی است که از راه زبان فارسی به اسلام کرده‌اند. اُدبا و عُرفا و سخنوران ایرانی، حقایق اسلامی را با جامهٔ زیبای شعر و نثر فارسی به زیباترین شکل، آرایش داده‌اند و حقایق اسلامی و معانی لطیف قرآنی را در میان حکایاتی شیرین آورده‌اند. «مثنوی مولانا» بهترین شاهد برای سخن ماست.